Τι είναι η προφορική ιστορία; Η προφορική ιστορία είναι μια μορφή ιστορίας που μόλις τα τελευταία χρόνια έχει τραβήξει το ενδιαφέρον ιστορικών και απλών ανθρώπων, αν και αποτελεί κατά μια έννοια την παλαιότερη. Πριν ακόμη αποκτήσουμε τη δυνατότητα καταγραφής των γεγονότων, αυτά μεταφέρονταν από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά..
Η προφορική ιστορία συντίθεται από μαρτυρίες συνήθως απλών, καθημερινών ανθρώπων υπό τη μορφή συνεντεύξεων. Το άτομο που παίρνει την συνέντευξη (συνεντευξιαστής) και το άτομο που την παραχωρεί (συνεντευξιαζόμενος) συναντιούνται σε έναν οικείο χώρο, ενώ μαζί τους βρίσκεται μια μηχανή καταγραφής ήχου ή/και εικόνας. Ο συνεντευξιαστής θέτει τις ερωτήσεις σταδιακά, ξεκινώντας από απλές, βασικές πληροφορίες όπως είναι τα στοιχεία του συνεντευξιαζόμενου, όνομα και ηλικία, για να προχωρήσει σταδιακά στα γεγονότα τα οποία αφορούν τη συνέντευξη. Στο σημείο αυτό ο συνεντευξιαστής αφήνεται ανεπηρέαστος να αφηγηθεί τα γεγονότα με τη σειρά και τον τρόπο που εκείνος θέλει και τα έχει βιώσει. Οι συνεντεύξεις αυτές λειτουργούν ως πρωτογενείς ή δευτερογενείς πηγές των γεγονότων, αναλόγως δηλαδή αν ο συνεντευξιαζόμενος υπήρξε ο ίδιος μάρτυρας των όσων περιγράφει ή τα γνωρίζει μέσα από διηγήσεις και περιγραφές άλλων προσώπων. Η προφορική ιστορία έτσι μέσα από τις συνεντεύξεις, αξιοποιεί ως βασική ιστορική πηγή τα ανθρώπινα βιώματα ανοίγοντας νέες πηγές έρευνας και δίνοντας νέα διάσταση στα ιστορικά γεγονότα. Γίνεται μια ιστορία της υποκειμενικότητας, των απλών ανθρώπων, μια ιστορία ιδωμένη από τα κάτω και αντιβαίνει στην μέχρι τώρα παραδοσιακή ιστορία, την ιστορία των πολιτικών αποφάσεων και των γεγονότων.
Γιατί όμως στραφήκαμε στην προφορική ιστορία; Η προφορική είναι έντονα συνυφασμένη με την κοινωνική ιστορία, η οποία ανθίζει μόλις τον 20ο αιώνα λόγω της αλλαγής των ιστορικών αντιλήψεων και ερωτημάτων. Η συνειδητοποίηση των διαφοροποιήσεων στο εσωτερικό των εθνών – κρατών, η δημιουργία νέων εννοιών όπως φύλο, τάξη, εθνική ταυτότητα είχε ως αποτέλεσμα να μετακινηθούν από το κέντρο ενδιαφέροντος της ιστορίας οι μεγάλες απρόσωπες δομές και να δημιουργηθούν νέες ιστορίες τμημάτων του πληθυσμού, που ήταν ως τότε αποκλεισμένα από τις ιστορικές αφηγήσεις ή έχριζαν μικρότερης σημασίας.
Πώς μπορεί κάποιος να μάθει περισσότερα ή να ασχοληθεί με την προφορική ιστορία;
Κάποιοι ιστορικοί, οι περισσότεροι όμως απλοί άνθρωποι με ενδιαφέρον για την (προφορική) ιστορία επέλεξαν να ιδρύσουν ομάδες προφορικής ιστορίας (ΟΠΙ) στις γειτονιές όπου ζουν. Συνεργατικά δημιουργούν οδηγούς συνέντευξης, μαθαίνουν να χειρίζονται τον εξοπλισμό, να απομαγνητοφωνούν, να ερμηνεύουν και να αποθηκεύουν στο αρχείο την συνέντευξη. Στο Δουργούτι, στον Καρέα, στο Κολωνάκι, στη Νέα Ιωνία, στο Βόλο και σε πολλές άλλες περιοχές εντός και εκτός Αττικής λειτουργούν ομάδες προφορικής ιστορίας ή γίνονται προσπάθειες συγκρότησής τους. Ο Δήμος Καλλιθέας στην Αττική επιχειρεί την περίοδο αυτή να δημιουργήσει τη δική του ομάδα προφορικής ιστορίας. Πληροφορίες για τις ΟΠΙ μπορείτε να βρείτε μέσα από τη συνέντευξη που παραχωρεί η ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη, «ιθύνων νους» των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας: https://www.vice.com, αλλά και στην ιστοσελίδα για τις ΟΠΙ: http://oralhistorygroups.gr/
Μια παρόμοια ιδέα υλοποιείται και από το Istorima (https://www.istorima.org/), μία αστική-μη κερδοσκοπική εταιρεία, με σκοπό τη δημιουργία Αρχείου Προφορικών Ιστοριών της Ελλάδας. Οι ιστορίες διαφυλάσσονται σε ένα Αρχείο προσβάσιμο στο κοινό ενώ επιλεγμένες ανεβαίνουν στην ιστοσελίδα. Την ιδέα αυτή στήριξε και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, δίνοντας της μία ακόμα μεγαλύτερη διάσταση, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας του ΙΣΝ για την Ενίσχυση κι Επανεκκίνηση των Νέων, παρέχοντας δωρεά για την απασχόληση Ερευνητών από διαφορετικά μέρη, πόλεις και νησιά της Ελλάδας που θα εκπαιδευτούν να βρίσκουν αφηγητές στον τόπο τους και να διασώζουν τις ιστορίες τους. Οι προσκλήσεις Ερευνητών αναρτώνται, μεταξύ άλλων, στην ιστοσελίδα του Istorima και αφορούν νέους 18-35 ετών που θα παρέχουν 9μηνη αμειβόμενη απασχόληση.
Μια ενδιαφέρουσα γνωριμία με την προφορική ιστορία μπορούμε να κάνουμε μέσα από την ΕΡΤ και τη σειρά “Κλεινόν άστυ – ομάδες προφορικής ιστορίας”: https://www.ertflix.gr, όπου προβάλλεται η αξία, το έργο και οι μοναδικές προφορικές μαρτυρίες των ομάδων προφορικής ιστορίας και αναδεικνύεται η πολύτιμη συνεισφορά των προσωπικών μαρτυριών στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
Η προφορική ιστορία σήμερα εκτιμάται και αξιοποιείται γιατί δεν μένει στην απλή καταγραφή των γεγονότων: παρέχει μια ρεαλιστικότερη απόδοση των πεπραγμένων και μια δικαιότερη εκτίμηση του παρελθόντος, χρησιμοποιώντας μάρτυρες από όλες τις κοινωνικές τάξεις, προάγοντας την πολυφωνία και αναδεικνύοντας ήρωες από το ανώνυμο πλήθος. Παράλληλα όμως φέρνει στο φως άγνωστες πληροφορίες και πτυχές, ακόμη και γεγονότων ήδη μελετημένων και καταγεγραμμένων, ή προσφέρει πηγές που είναι αδύνατο για τον ιστορικό να βρει αλλού: τα “αρχεία” των συνεντευξιαζόμενων, που αποτελούνται από μοναδικές αναμνήσεις και προσωπικά αντικείμενα. Έτσι, έχουμε μια ιστορία πιο παραστατική, πιο ζωντανή, παρθένα από τη μεροληψία του ιστορικού γιατί εξάλλου «οι καλύτερες πηγές είναι εκείνες που απλώς καταγράφουν πράξεις».
Πηγή φωτογραφίας: https://www.facebook.com/groups
Πηγή φωτογραφίας: https://es-la.facebook.com/OPIDHX/
Πριν φύγετε ρίξτε μια ματιά
Είμαι η Φωτεινή Βλαχόγιαννη και μένω στην Αθήνα. Είμαι απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας στο ΕΚΠΑ και κάνω μεταπτυχιακό στον Ψηφιακό Πολιτισμό στο ΠΑΠΕΙ. Αγαπώ τα ταξίδια και να παίρνω φωτογραφίες από τα μέρη που επισκέπτομαι, τα ζώα, το θέατρο, τα βιβλία, τον κινηματογράφο και τη συγγραφή.